VII — BİTKİLERİN TEDAVİ ETKİLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI
Aşağıdaki bilgiler Prof. Dr. Turhan BAYTOP'un Türkiye'de Bitkiler ile Tedavi (Geçmişte ve Bugün), isimli eserinde s.459-472 arasında yer almaktadır.
1 - BASIT DROGLAR 2 - DROG KARIŞIMLAR
Bitkiler binlerce yıldan beri tedavi amacıyla kullanılmaktadır. Bu konuda, bugün için, elimizde bulunan en eski belgeler son yıllarda Ebla (Halep’in güneyinde) yakınında bulunan kraliyet arşivindeki tabletlerdir. Çivi yazısı ile yazılmış olan bu tabletlere göre, bitkiler en az 5.000 yıldan beri tedavi alanında kullanılmaktadır.
Delaveau ve J.-M. Pelt son yayınların da (3, 4) tıbbi bitkilerin geçmişi ve bugünkü değeri hakkında çok ilgi çekici bilgileri bir araya toplamışlardır. Anadolu tıbbi bitkileri ile ilgili bilgilerimizin kökenleri Hititler dönemine kadar da yanmaktadır. Bu dönemde Anadolu’da bazı tıbbi bitkilerin yetiştiğini ve bazı drogların (Haşhaş başı, Kitre, Mazı ve Safran gibi) dış satımının yapıldığını biliyoruz.
Kitaplarda bitkisel droglar değişik şekillerde (alfabetik, botanik, farmakolojik, kim yasal gibi) sıraya konulmaktadır. XV. Bölümde Türkiye’de kullanılan droglar Türkçe adlarına göre alfabetik bir sıraya konulmuştur. Bu böIümde ise, bitkisel drogların kullanılmasını kolaylaştırmak ve hastalığa uygun olanın seçilmesini sağlamak amacıyla, drogların tedavi etkilerine göre bir sınıflandırılması yapılmıştır.
Listemizde her bir hastalık için birkaç bitkisel drog gösterilmiştir. İlgili, bunları deneyerek, kendi bünyesine ve hastalığına en uygun olanı seçecektir. Listeden seçilen drog kullanılmadan önce etkileri ye kullanılış şekli hakkında bilgi edinmek için, drog ile ilgili bölüm dikkatli bir şekilde okunmalıdır. Bu nedenle üstedeki droglann yanına, kayıtlı bulunduğu sayfanın numarası da konulmuştur.
Her drog en etkili olduğu grupta gösterilmiştir. Droglar genellikle birkaç -tedavi etkisine birden sahiptirler. Bu nedenle bazı droglar, etkilerine göre, birkaç grupta gösterilmiştir. Bu listede çok kuvvetli farmakolojik etkiye sahip olan droglara yer verilmemiştir. Çünkü bunlar tehlikesizce ancak bir hekim tarafından kullanılabilirler. Bitkisel droglar ile, genellikle hafif hastalıklar tedavi edilebilir veya tıbbi tedaviye yardımcı olunabilir. Ağır hallerde daima bir hekime başvurulmalıdır. Diğer taraftan bazı ciddi hastalıkların ilk belirtileri oldukça zayıftır. Bu nedenle bitkisel tedavi ile kısa zamanda iyileşmeyen arazlar (devamlı karın ağrıları, baş ağrıları, terleme, devamlı öksürük vs.) bulunduğunda hekime müracaat edilmelidir. Zira bu arazlar bazı ciddi hastalıkların ilk belirtileri olabilir.
1- BASİT DROGLAR
ADET SÖKTÜRÜCÜ | ARPACIK |
Çöplemecik kökü Kanaryaotu Kara ardıç yaprağı Maydanoz meyvası Pelinotu Safran Sedefotu | Asma yaprağı Ceviz yaprağı Meyan kökü Mürver çiçeği Papatya çiçeği Peygamberçiçeği Sinirliot yaprağı |
AĞIZ AĞRISI | ATEŞ DUŞURUCU |
Ayva meyvası Böğürtlen yaprağı Gül çiçeği Hatmi yaprağı Karadut meyvası Limon suyu | Centiyane kökü Eğir kökü Enginar yaprağı İğde çiçeği Kokar ağ. kabuğu Okaliptüs yaprağı Papatya çiçeği Pelinotu Peygamberçiçeği Söğüt kabuğu Zeytin yaprağı |
AĞRI KESİCİ | BAĞIRSAK PARAZİTLERİ |
Banotu yaprağı | SOLUCAN DÜŞÜRÜCÜLER Pelinotu ŞERİT DÜŞÜRÜCÜLER |
BASUR | BAŞ AĞRISI (Migren) |
HARİCEN
DAHİLEN Asma yaprağı Ebegümeci yaprağı | Arslanpençesi |
CİNSEL ARZUYU YATIŞTIRICI | CİNSEL GÜCÜ KUVVETLENDİRİCİ |
Kediotu kökü | Adaçayı yaprağı |
ÇARPINTI | DAMAR SERTLİĞİ |
Alıç çiçeği | Alıç çiçeği |
DERİ ÇATLAMASI | EGZAMA (Mayasıl) |
Ayva çekirdeği | Ayrık kökü |
GAZ SÖKTÜRÜCÜ | GÖĞÜS YUMUŞATICI (Balgam söktürücü) |
Anason meyvası | Baldınkara Gelincik çiçeği |
İDRAR SÖKTÜRÜCÜ | İŞEME (Gece ) |
Ardıç kozalağı | Servi kozalağı |
İŞTAH AÇICI | İŞTAH AZALTICI |
Acıağaç Karamuk kökü | Kediotu kökü |
KABIZ | KALP KUVVETLENDİRİCİ |
Atkestanesi kabuğu | Alıç çiçeği |
KANSIZLIK | KURT DUŞURUCU |
Badem | Bakınız : Bağırsak parazitleri. |
KUSTURUCU | KUVVET VERİCİ |
Azaron kökü | Boyotu tohumu |
MİDEVİ | MİDE BULANTISI |
Kimyon meyvası | Anason meyvası |
MİDE ÜLSERİ | MÜSHİL |
Fesleğen Papatya Çiçeği Meyan Balı | Acı karpuz |
NEFES DARLIĞI (Astma) | NİKRİS (Gut) |
Kâfurotu | Eğir kökü |
ÖKSÜRÜK KESİCİ | ROMATİZMA |
Anason meyvası Fesleğen | Ayrık kökü |
SAÇ HASTALIKLARI | SAFRA SÖKTÜRÜCÜ |
SAÇ ÇIKARTICILAR
SAÇ DÖK. ÖNLEYİCİ Nergis çiçeği
SAÇ KEPEKLEN. ÖNLEYİCİ Isırgan yaprağı Katran Kavak ağ. kabuğu Kekik Kestane yaprağı Meşe kabuğu Nilüfer kökü
| Akasya çiçeği |
SARA | SARHOŞLUK |
Çekem yaprağı | Azaron kökü Lahana (Kırmızı) yaprağı |
SARILIK | SEDEF |
Ayrık kökü | HARİCEN Çobanüzümü yaprağı Çöven kökü Isırgan yaprağı Karakafesotu yaprağı
DAHİLEN Hercai_menekşe Söğüt kabuğu |
SIKINTI (üzüntü) | SIGARA TİRYAKİLİĞİ |
Alıç çiçeği | Sigara yerine aşağıdaki bitkilerin yapraklarından hazırlanan sigaralar içilir. |
SİNİRLİLİK | SİĞİL |
Bakınız: Yatıştırıcı. | Siğil üzerine, günde üç defa aşağıdaki bitkilerin sütü veya usaresi sürülür. Damkoruğu İncir yaprağı Kırlangıçotu Lahana yaprağı Soğan (Kırmızı) Sütleğenotu |
SİVİLCE | SOLUCAN DUŞURUCU |
Aşağıdaki droglar ile hazırlanan lapalar sivilce. üzerine konulur. Günde birkaç defa değiştirilir. Duvarsarmaşığı yaprağı Hatmi yaprağı Kenevir yaprağı Kepek Papatya çiçeği Pırasa (Beyaz kısım) Sığırkuyruğu yaprağı Zambak soğanı | Bakınız: Bağırsak parazitleri. |
SUT ARTTIRICI | ŞEKER HASTALIĞI |
Anason meyvası | Hastalar tıbbi tedavi görmeli ve gıda rejimine tam olarak uymalıdırlar. Bitkisel ilâçlar ancak bir ölçüde tıbbi tedaviye yardımcı olabilir. |
ŞERİT DÜŞÜRÜCÜ | ŞİŞMANLATICI |
Bakınız: Bağırsak parazitleri. | İştahsızlık nedeniyle, yeterli gıda almamama durumlarında, aşağıdaki droglar fayda |
TANSİYON DÜŞÜRÜCÜ | TAŞ (KUM) DUŞURUCU |
Alıç çiçeği | Idrar arttırıcı droglar kullanılır. Aşağıdaki bitkiler faydalıdır. MESANE VE BÖBREK TAŞLARI SAFRA KESESİ TAŞLARI |
TERLETİCİ | TER KESİCİ |
Defne yaprağı | Adaçayı yaprağı |
UNUTKANLIK | UYARICI |
Biberiye | Adaçayı yaprağı |
UYKUSUZLUK (Uyutucu) | UYUZ |
Alıç çiçeği | Bütün vücut arapsabunu ile iyice yıkanır. Elbiseler kaynatılır. Aşağıdaki bitkiler (taze) ile vücut oğulur. |
VARİS | YANIK |
Genellikle bacak damarları (toplardamarlar) nda görülen bir hastalıktır. Asma yaprağı | Yanık yeri üzerine aşağıdaki yağlar sürülür. Aşağıdaki drogların ezilmesi ile elde edilen Lahana yaprağı |
YATIŞTIRICI | ZAYIFLATICI |
Alıç çiçeği | Alıç çiçeği Şahtereotu |
2- DROG KARIŞIMLARI
Birkaç drogun etkisinden birlikte yararlanmak için tedavide drog karışımları kullanılmaktadır. Bu karışımlara Enva (latince Species) ismi verilir. Enva’lar doğrudan doğruya kullanılacak ise karışım ince doğranmış veya kaba toz edilmiş droglar ile hazırlanır. Infusyon veya dekoksiyon hazırlamak için kullanılacak en va’larda droglar kaba veya orta incelikte doğranmış olmalıdır. İnfusyon veya dekoksiyonlar genellikle % 2- 5 oranında hazırlanır. Yani 100 kısım su için 2 - 5 kısım enva (drog karışımı) alınır.
AĞIZ KOKUSU | ARPACIK |
1- Anason meyvası 1 k. Kimyon » 1 k. Rezene » 1 k. Süsen kökü 1 k. Dekoksiyon, günde 3 defa gargara.
2- Adaçayı yaprağı 2 k. Kakule meyvası 1 k. Lavanta çiçeği 2 k. Dekoksiyon, günde 3 defa | Gül çiçeği 1 k. Mürver » 1 k. Papatya » 1 k. İnfusyon, günde 3 defa göz banyosu. |
AYAK TERLEMESİ | BAŞ AĞRISI |
Adaçayı yaprağı 2 k. Dekoksiyon, ayaklar banyo yapılır. | 1- Biberiye yaprağı 1 k. İnfusyon, günde 2 - 3 fincan
2- Ihlamur çiçeği 1 k. Kediotu kökü 2 k. Lavanta çiçeği 1 k. Oğulotu yaprağı 1 k İnfusyon, günde 2 - 3 fincan. |
DİŞ AĞRISI | GAZ SÖKTÜRÜCÜ |
1- Karanfil esansı Diş çürüğünün içine 1 - 2 damla konur.
2- Papatya çiçeği 1 k. Nane yaprağı 1 k. İnfusyon, ağız sık sık çalkalanır.
3- Haşhaş başı 1 k. Hatmi kökü 1 k. Dekoksiyon, ağız sık sık çalkalanır. | 1- Anason meyvası 1 k. Kimyon 1 k. Kişniş 1 k. Rezene 1 k. İnfusyon, günde 2 bardak.
2- Civanperçemi 1 k. Kimyon meyvası 2 k. Nane yaprağı 2 k. Sarımsak başı 1 diş İnfusyon, günde 2 bardak.
3- Nane yaprağı 1 k. Oğulotu 1 k. Papatya çiçeği 1 k. İnfusyon, günde 2 bardak
4- Anason meyvası 1 k. Kimyon 1 k. Pelinotu 1 k. Rezene meyvası 1 k. Dekoksiyon, günde 2 bardak.
5- Eğir kökü 1 k. Kakule meyvası 1 k. Kediotu kökü 2 k. Nane yaprağı 3 k. Papatya çiçeği 3 k. İnfusyon, günde 2- 3 fincan. |
HAZIMSIZLIK | İDRAR ARTTIRICI |
1- Centiyane kökü 1 k. Melekotu 1 k. Oğulotu yaprağı 1 k. Papatya çiçeği 1 k. Dekoksiyon, günde 3 fincan.
2- Adaçayı yaprağı 2 k. İnfusyon, günde 1 bardak | 1- Ayrık kökü 1 k. Hatmi » 1 k. Meyan » 1 k. Rezene meyvası 1 k. Dekoksiyon, günde 2-3 bardak.
2- Anason , meyvası 1 k. Dekoksiyon, günde 2-3 fincan. |
İŞEME ( Gece) | İŞTAH AÇICI |
1- Binbirdelikotu 1 k. İnfusyon, günde 2 fincan (10 yaşından büyük çocuklarda).
2- Civanperçemi 1 k. İnfusyon, günde 2 fincan (10 yaşından büyük çocuklarda). | 1- Devedikeni 1 k. İnfusyon, günde 2-3 fincan.
2- Centiyane. Kökü 1 k. Dekoksiyon, yemeklerden 1 saat önce 1 fincan.
3- Centiyane kökü 1 k.
4- Melekotu kökü 1 k. Nane yaprağı 1 k. Pelinotu 1 k. Dekoksiyon, yemeklerden 1 saat önce 1 fincan.
5- Kırmızı kantaron 2 k. İnfusyon, günde 2-3 fincan. Yemeklerden önce |
KABIZ ( İshale karşı ) | KALP ÇARPINTISI |
1- Böğürtlen yaprağı 2 k.
2- Böğürtlen yaprağı 1 k. İnfusyon, günde 3 fincan | Biberiye yaprağı 2 k. Eğir kökü 2 k. Gül çiçeği 2 k. Kediotu kökü 2 k. İnfusyon, günde 2-3 fincan. |
KANSIZLIK Adaçayı yaprağı 1 k. Ceviz 1 k. Huş ağ. 1 k. Isırgan 2 k. İnfusyon, günde 2 fincan. |
|
KUSMA (Çocuklarda) | KUVVET VERİCİ |
Anason meyvası 2 k. İnfusyon, 2-3 çorba kaşığı. | 1- Hindiba kökü 1 k. İnfusyon, günde 3 fincan.
2- Adaçayı yaprağı 1 k. İnfusyon, günde 3 fincan. |
MİDE BULANTISI (Hamilelerde) | MÜSHİL (Kabızlığa karşı) |
Oğulotu yaprağı 3 k. İnfusyon, günde 2-3 fincan. | YUMUŞATICI MÜSHİLLER 1- Karnıyarık tohumu 5 k. İnfusyon, günde 3 bardak.
2- Keten tohumu 1 k. Dekoksiyon, günde 3 bardak
KUVVETLİ MÜSHİLLER 1- Anason meyvası 1 k. .
2- Anason meyvası 2 k.
3- Eğir kökü 1 k. Kekik 1 k. Nane yaprağı 1 k. Papatya çiçeği 2 k. Sinameki yaprağı 3 k. İnfusyon, günde 1-2 bardak.
4- Eğir kökü 4 k. Dekoksiyon, günde 1-2 bardak. |
ÖKSÜRÜK KESİCİ ( Balgam söktürücü ) | SİNİR YATIŞTIRICI |
1- Anason meyvası 2 k * İnfusyon, günde 3 fincan içilir.
2- Meyan kökü 1 k. Dekoksiyon, günde 2-3 fincan
3- Adaçayı yaprağı 1 k.
4- Anason meyvası 2 k. Dekoksiyon, günde 2-3 fincan.
5- Hurma (çekirdeği çıkartılmış) 1 k. Üzüm (kuru ve çekirdeksiz 1 k | 1- Gül çiçeği 1 k. Kekik 1 k. Biberiye yaprağı 1 k. Lavanta çiçeği 1 k. Nane yaprağı 1 k. İnfusyon, günde 3 fincan.
2- Kediotu kökü 1 k. İnfusyon, günde 3 fincan. |
SOLUCAN DUŞURUCU | ŞEKER HASTALIĞI |
Horasani 1 k. Papatya çiçeği 1 k. Pelinotu 1 k. Solucanotu 1 k. İnfusyon, günde 2 bardak. | 1- Böğürtlen yaprağı 1 k. İnfusyon, günde 3 fincan.
2- Atkuyruğu 2 k. |
TERLETİCİ | UYKUSUZLUK |
1- Anason meyvası 1 k.
2- Civanperçemi çiç. 1 k. Ihlamur çiçeği 1 k. Mürver » 1 k. Papatya » 1 k. İnfusyon, günde 2-3 bardak. | 1- Dereotu meyvası 1 k. Nane yaprağı 1 k. Rezene meyvası 1 k. Dekoksiyon, yatmadan önce 1 fincan.
2- Kediotu kökü 1 k. İnfusyon, yatmadan önce 1 fincan.
3- Ihlamur çiçeği 2 k. İnfusyon, yatmadan önce 1 Bardak. |
YATIŞTIRICI |
|
1- Civanperçemi çiç. 1 k. İnfusyon, günde 2-3 fincan.
2- Fesleğen 1 k. |
|
KAYNAK: Prof. Dr. Turhan BAYTOP - Türkiye'de Bitkiler ile Tedavi (Geçmişte ve Bugün), s.459-472 İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, İstanbul (1984).